BAKSALARY JERZY K. (1944–2005)
Członek Rady Naukowej PTB,
z-ca Redaktora Naczelnego Listów Biometrycznych
Jerzy K. Baksalary urodził się 25 czerwca 1944 roku w Poznaniu. Studia matematyczne odbył na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, uzyskując w roku 1969 tytuł magistra. Bezpośrednio po ukończeniu studiów został zatrudniony w Katedrze Matematyki Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu (w roku 1972 Uczelnia przyjęła nazwę Akademia Rolnicza, a w roku 2008 nazwę Uniwersytet Przyrodniczy). Katedra ta została w roku 1975 włączona do, mającego charakter międzywydziałowy, Zakładu Metod Matematycznych i Statystycznych Akademii Rolniczej w Poznaniu. W tym Zakładzie, a obecnie Katedrze, Jerzy K. Baksalary pracował do roku 1988.
W roku 1975 uzyskał stopień doktora nauk matematycznych na podstawie rozprawy pt. Estymowalność funkcji parametrycznych w modelach liniowych, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Tadeusza Calińskiego. Stopień doktora habilitowanego nauk matematycznych w zakresie matematyki uzyskał w roku 1984 na podstawie rozprawy pt. A study of the equivalence between a Gauss-Markoff model and its augmentation by nuisance parameters, opublikowanej w Mathematische Operationsforschung und Statistik, Series Statistics 15 (1984) 3-35; oba stopnie naukowe uzyskał na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (odpowiednio na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii oraz na Wydziale Matematyki i Fizyki). W tym czasie, tj. do roku 1988, Jerzy K. Baksalary opublikował łącznie 85 prac, w tym 53 przed habilitacją i 32 po habilitacji, a ponadto włączał się w działania społeczne.
W latach 1980–1981 był jednym z organizatorów i aktywnym działaczem Solidarności na Akademii Rolniczej oraz w regionie poznańskim.
W roku 1988 Jerzy K. Baksalary przeniósł się do Zielonej Góry, gdzie podjął pracę na stanowisku docenta w Instytucie Matematyki Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego (WSPTK). Rok akademicki 1989/1990 był w karierze naukowej prof. Baksalarego szczególny. Jako profesor Fińskiej Akademii Nauk, prowadził w tym czasie badania na Uniwersytecie w Tampere, a ich efektem było opublikowanie (jako autor lub współautor), z datą 1989 bądź 1990, 22 prac. W roku 1990, na wniosek Rady Wydziału Matematyki i Fizyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, uzyskał tytuł naukowy profesora nauk matematycznych.
Po powrocie z Finlandii prof. Baksalary łączył pracę naukową z działalnością administracyjną. W roku 1990 został rektorem WSPTK i sprawował tę zaszczytną funkcję przez dwie kolejne kadencje (1990–1993 i 1993–1996). W okresie tym wzmocnił uczelnię kadrowo oraz znacznie poszerzył ofertę studiów powołując, między innymi Instytut Zarządzania, Instytut Filozofii, kolegia językowe oraz nowe kierunki nie związane ściśle z pedagogiką.
Jego dorobek publikacyjny, przypadający na lata 1991–1996, obejmuje 23 prace. Wyższa Szkoła Pedagogiczna stała się miejscem corocznych spotkań matematyków w ramach konferencji ,,Konfrontacje Zielonogórskie”. Rektor Baksalary stworzył w WSPTK podwaliny nowoczesnego ośrodka akademickiego, co miało istotne znaczenie dla powołania w 2001 roku Uniwersytetu Zielonogórskiego. W 1991 roku Jerzy K. Baksalary został profesorem zwyczajnym na Wydziale Matematyki, Fizyki i Techniki WSPTK, a po zakończeniu sprawowania funkcji rektora pełnił w latach 1996–1999 funkcję dziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Techniki. Od roku 2001, to jest od chwili powstania Uniwersytetu Zielonogórskiego, był kierownikiem Zakładu Algebry Liniowej i Statystyki Matematycznej na Wydziale Matematyki, Informatyki i Ekonometrii.
Jerzy K. Baksalary wypromował czterech doktorów: Pawła Pordzika (rozprawa: Testymatory funkcji parametrycznych w modelach liniowych), Zenona Tabisa (rozprawa: Odporność i minimalność modeli liniowych ze względu na estymowalność funkcji parametrycznych), Augustyna Markiewicza (rozprawa: Dopuszczalne estymatory liniowe w modelach liniowych) oraz Idziego Siatkowskiego (rozprawa: Modele liniowe z dwiema grupami parametrów wtrąconych); wszystkie przewody przeprowadzono na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (odpowiednio w latach: 1985, 1985, 1988 i 1990). W ostatnim okresie swej działalności sprawował opiekę naukową nad trzema doktorantkami. Profesor Baksalary recenzował rozprawy doktorskie, habilitacyjne oraz wnioski o tytuł naukowy. Był członkiem kolegiów redakcyjnych trzech znanych periodyków (w latach 1987–1990: „Journal of Statistical Planning and Inference”, a od roku 2001: „Current Index to Statistics” i „IMAGE”) oraz współredaktorem specjalnego tomu „Journal of Statistical Planning and Inference” (36 nr 2-3 (1993)) i specjalnego tomu „Linear Algebra and Its Applications” (176 (1992)). Uczestniczył w wielu międzynarodowych konferencjach naukowych, często będąc zapraszanym do wygłoszenia wykładów plenarnych.
Jerzy K. Baksalary prowadził badania naukowe w takich ośrodkach naukowych jak: Indian Statistical Institute (Indie), University of Tampere (Finlandia), McGill University oraz University of Waterloo (Kanada), Universität Dortmund oraz Universität Augsburg (Niemcy) i Pittsburg University oraz Pennsylvania State University (USA). W ośrodkach tych wygłaszał odczyty, prezentował wyniki swoich prac i prowadził wykłady. W latach 1999–2005 prof. Baksalary brał aktywny udział w seminarium środowiskowym poświęconym teorii macierzy i zastosowaniom metod algebry liniowej, które odbywało się na Akademii Rolniczej w Poznaniu. Do grona uczestników tego seminarium należeli również: prof. A. Markiewicz, dr hab. T. Szulc, dr O. M. Baksalary, dr J. Hauke oraz grupa doktorantów z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Akademii Rolniczej i Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wielkopolskim. PLAG, bo tak nazwał to seminarium Jerzy K. Baksalary (skrót od Poznań Linear Algebra Group), kontynuuje spotkania dbając, jak to było w latach 1999–2005, o kontakt z głównymi nurtami literatury światowej.
Jerzy K. Baksalary jest autorem lub współautorem 183 prac naukowych, z czego znakomita większość opublikowana jest w renomowanych czasopismach o zasięgu światowym. Swoje badania prowadził w szerokiej współpracy. Grono jego współpracowników krajowych liczy 18 osób, a grono partnerów z zagranicy 26 osób.
Zainteresowania badawcze Jerzego K. Baksalarego obejmowały różne problemy z pogranicza algebry macierzy i wnioskowania statystycznego w ramach modeli liniowych.
W obszarze algebry macierzy należy odnotować następujące kierunki badań, które zaowocowały często cytowanymi wynikami:
1. Równania macierzowe (m.in. prace: The matrix equation AX – YB = C. „Linear Algebra and Its Applications” 25 (1979) 41-43 (współautor: R. Kala), Nonnegative definite solutions to some matrix equations occurring in distribution theory of quadratic forms. Sankhyâ, Series A 42 (1980) 283-291 (współautorzy: J. Hauke, R. Kala), The matrix equation AXB + CYD = E. „Linear Algebra and Its Applications” 30 (1980) 141-147 (współautor: R. Kala), The pair of matrix equations AX = B and A*Y + CX = D. „Atti Della Accademia Nazionale dei Lincei, Rendicontidella Classe di Scienze Fisiche, Matematiche e Naturali” 73 (1982) 81-88, Nonnegative definite and positive definite solutions to the matrix equation (AXA)* = B. „Linear and Multilinear Algebra” 16 (1984) 133-139).
2. Porządki macierzowe (m.in. prace: Two properties of a nonnegative definite matrix. „Bulletin de l’Academie Polonaise des Sciences, Serie des Sciences Mathematiques” 28 (1980) 233-235 (współautor: R. Kala), Partial orderings between matrices one of which is of rank one. „Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Series Mathematics” 31 (1983) 5-7 (współautor: R. Kala), The matrix inequality M_B*MB. „Linear Algebra and Its Applications” 54 (1983) 77-86 (współautorzy: R. Kala, K. Kłaczyński), Inheriting independence and chi-squaredness under certain matrix orderings. „Statistics&Probability Letters” 2 (1984) 35-38 (współautor: J. Hauke), A note on the matrix ordering of special C-matrices. „Linear Algebra and Its Applications” 70 (1985) 263-267 (współautor: F. Pukelsheim), A relationship between the star and minus orderings. „Linear Algebra and Its Applications” 82 (1986) 163-167, Partial orderings of matrices referring to singular values or eigenvalues. „Linear Algebra and Its Applications” 96 (1987) 17-26; „Comments Ibid.” 360 (2003) 279 (współautor: J. Hauke), A note on comparing the unrestricted and restricted least squares estimators. „Linear Algebra and Its Applications” 127 (1990) 371-378 (współautor: P. Pordzik), A complete solution to the problem of robustness of Grubbs’s test. „The Canadian Journal of Statistics” 18 (1990) 285-287 (współautor: S. Puntanen), Characterizations of the best linear unbiased estimator in the general Gauss-Markov model with the use of matrix partial orderings. „Linear Algebra and Its Applications” 127 (1990) 363-370 (współautor: S. Puntanen), Further relationships between certain partial orders of matrices and their squares. „Linear Algebra and Its Applications” 375 (2003) 171-180 (współautorzy: O.M. Baksalary, X. Liu)).
3. Własności wybranych klas macierzy (m.in. prace: Idempotency of linear combinations of an idempotent matrix and a tripotent matrix. „Linear Algebra and Its Applications” 354 (2002) 21-34 (współautorzy: O.M. Baksalary, G.P.H. Styan), A property of orthogonal projectors. „Linear Algebra and Its Applications” 354 (2002) 35-39 (współautorzy: O.M. Baksalary, T. Szulc), Nonsingularity of linear combinations of idempotent matrices. „Linear Algebra and Its Applications” 388 (2004) 25-29 (współautor: O.M. Baksalary), On linear combinations of generalized projectors. „Algebra and Its Applications” 388 (2004) 17-24 (współautor: O.M. Baksalary), Solution 31-7.1 (problem 31-7 „On the product of orthogonal projectors” postawiony przez G. Trenklera). IMAGE 32 (2004) 30-31 (współautor: O.M. Baksalary), Further properties of generalized and hypergeneralized projectors. „Linear Algebra and Its Applications” 389 (2004) 295-303 (współautorzy: O.M. Baksalary, X. Liu), Solution 31-2.1 (problem 31-2, „Matrices commuting with all nilpotent matrices” postawiony przez H. Ricardo). IMAGE 32 (2004) 21-22 (współautorzy: O.M. Baksalary, X. Liu), A note on linear combinations of commuting tripotent matrices. „Linear Algebra and Its Applications” 388 (2004) 45-51 (współautorzy: O.M. Baksalary, H. Özdemir), Properties of Schur complements in partitioned idempotent matrices. „Linear Algebra and Its Applications” 379 (2004) 303-318 (współautorzy: O. M. Baksalary, T. Szulc)).
W zakresie wnioskowania statystycznego najczęściej cytowane wyniki dotyczą:
1. Estymowalności i estymacji funkcji parametrycznych w modelach jedno- i wielowymiarowych (m.in. prace: Criteria for estimability in multivariate linear models. „Mathematische Operationsforschung und Statistik” 7 (1976) 5-9 (współautor: R. Kala), Extensions of Milliken’s estimability criterion. „The Annals of Statistics” 4 (1976) 639-641 (współautor: R. Kala), An extension of a rank criterion for the least squares estimator to be the best linear unbiased estimator. „Journal of Statistical Planning and Inference” 1 (1977) 309-312 (współautor: R. Kala), Reconciliation of two different views on estimation of growth curve parameters. „Biometrika” 65 (1978) 662-665 (współautorzy: L.C.A. Corsten, R. Kala), Best linear unbiased estimation in the restricted general linear model. „Mathematische Operationsforschung und Statistik, Series Statistics” 10 (1979) 27-35 (współautor: R. Kala), Covariance adjustment when a vector of parameters is restricted to a given subspace. „SIAM Journal on Applied Mathematics” 37 (1979) 20-21 (współautor: R. Kala), Estimation via linearly combining two given statistics. „The Annals of Statistics” 11 (1983) 691-696 (współautor: R. Kala)).
2. Związków pomiędzy estymatorami w ogólnych modelach liniowych (m.in. prace: A bound for the Euclidean norm of the difference between the least squares and the best linear unbiased estimators. „The Annals of Statistics” 6 (1978) 1390-1393 (współautor: R. Kala), Relationships between some representations of the best linear unbiased estimator in the general Gauss-Markoff model. „SIAM Journal on Applied Mathematics” 35 (1978) 515-520 (współautor: R. Kala), A new bound for the Euclidean norm of the difference between the least squares and the best linear unbiased estimators. „The Annals of Statistics” 8 (1980) 679-681 (współautor: R. Kala), Simple least squares estimation versus best linear unbiased prediction. „Journal of Statistical Planning and Inference” 5 (1981) 147-151 (współautor: R. Kala), On equalities between BLUEs, WLSEs, and SLSEs. „The Canadian Journal of Statistics” 11 (1983) 119-123 (współautor: R. Kala), Comparing stochastically restricted estimators in a linear regression model. „Biometrical Journal” 26 (1984) 555-557, Criteria for the equality between ordinary least squares and best linear unbiased estimators under certain linear models. „The Canadian Journal of Statistics” 16 (1988) 97-102, A comparison of two criteria for ordinary least squares estimators to be best linear unbiased estimators. „The American Statistician” 42 (1988) 205-208 (współautor: A.C. van Eijnsbergen), A note on comparing the unrestricted and restricted least-squares estimators. „Linear Algebra and Its Applications” 127 (1990) 371-378 (współautor: P. Pordzik)).
3. Liniowej dostateczności, które to zagadnienie było później podejmowane również przez innych autorów i znalazło stałe miejsce w teorii wnioskowania liniowego (m.in. prace: Linear transformations preserving best linear unbiased estimators in a general Gauss-Markoff model. „The Annals of Statistics” 9 (1981) 913-916 (współautor: R. Kala), Linear sufficiency with respect to a given vector of parametric functions. „Journal of Statistical Planning and Inference” 14 (1986) 331-338 (współautor: R. Kala), Linear sufficiency and completeness in an incorrectly specified general Gauss-Markov model. Sankhyâ, „Series A” 48 (1986) 169-180 (współautor: T. Mathew)).
4. Dopuszczalności estymatorów (m.in. prace: Admissible estimation by covariance adjustment technique. Sankhyâ, „Series A” 44 (1982) 281-285 (współautor: R. Kala), Admissible linear estimators in restricted linear models. „Linear Algebra and Its Applications” 70 (1985) 9-19 (współautor: A. Markiewicz), Characterizations of admissible linear estimators in restricted linear models. „Journal of Statistical Planning and Inference” 13 (1986) 395-398 (współautor: A. Markiewicz), A comment on an admissibility criterion. „Journal of Statistical Computation and Simulation (Comments, Conjectures and Conclusions)” 28 (1988) 345-347, Admissible linear estimators in the general Gauss-Markov model. „Journal of Statistical Planning and Inference” 19 (1988) 349-359 (współautor: A. Markiewicz), Admissible linear estimation in a general Gauss-Markov model with an incorrectly specified dispersion matrix. „Journal of Multivariate Analysis” 27 (1988) 53-67 (współautor: T. Mathew), Mean square error matrix improvements and admissibility of linear estimators. „Journal of Statistical Planning and Inference” 23 (1989) 313-325 (współautorzy: E.P. Liski, G. Trenkler), A matrix inequality and admissibility of linear estimators with respect to the mean square error matrix criterion. „Linear Algebra and Its Applications” 112 (1989) 9-18 (współautor: A. Markiewicz), Admissible linear estimators of an arbitrary vector of parametric functions in the general Gauss-Markov model. „Journal of Statistical Planning and Inference” 26 (1990) 161-171 (współautor: A. Markiewicz)).
5. Teorii eksperymentów blokowych (m.in. prace: A necessary condition for balance of a block design. „Biometrical Journal” 22 (1980) 47-50 (współautorzy: A. Dobek, R. Kala), Some methods for constructing efficiency-balanced block designs. „Journal of Statistical Planning and Inference” 4 (1980) 25-32 (współautorzy: A. Dobek, R. Kala), Existence and constructions of connected block designs with given vectors of treatment replications and block sizes. „Journal of Statistical Planning and Inference” 12 (1985) 285-293 (współautor: Z. Tabis), On bounds for the parameters of binary block designs. „Journal of Statistical Planning and Inference (Statistical Discussion Forum)” 16 (1987) 134-1350 (współautor: P.D. Puri), Conditions for the robustness of block designs against the unavailability of data. „Journal of Statistical Planning and Inference” 16 (1987) 49-54 (współautor: Z. Tabis), Connectedness of PBIB designs. „The Canadian Journal of Statistics” 15 (1987) 147-150 (współautor: Z. Tabis), Criteria for the validity of Fisher’s condition for balanced block designs. „Journal of Statistical Planning and Inference” 18 (1988) 119-123 (współautor: P.D. Puri), A rank characterization of linear models with nuisance parameters and its application to block designs. „Journal of Statistical Planning and Inference” 22 (1989) 173-179, Pairwise-balanced, variance-balanced and resistant incomplete block designs revisited. „Annals of the Institute of Statistical Mathematics” 42 (1990) 163-171 (współautor: P.D. Puri), Minimum number of experimental units in connected block designs with certain additional properties. „Journal of Statistical Planning and Inference” 30 (1992) 173-183 (współautor: J. Hauke)).
W roku 2004 w Ośrodku Konferencyjnym Instytutu Matematycznego PAN w Będlewie odbyła się jednodniowa sesja z okazji sześćdziesiątej rocznicy urodzin Jerzego K. Baksalarego. Sesja ta poprzedzała międzynarodową konferencję „13th International Workshop on Matrices and Statistics in Celebration of Ingram Olkin’s 80th Birthday”–była to ostania konferencja, w której prof. Baksalary uczestniczył.
Profesor Baksalary miał wiele zainteresowań nie związanych bezpośrednio z jego pracą zawodową. Od lat studenckich był miłośnikiem jazzu, a do jego ulubionych muzyków należeli John Coltrane, Miles Davis, Oscar Peterson i Sonny Rolins (zgromadził imponującą płytotekę). Pasjonowało go również malarstwo, a szczególnie dzieła malarzy flamandzkich XVII w. i francuskich XIX w. Z godną podziwu determinacją realizował swój plan zobaczenia wszystkich 36 dzieł Johannesa Vermeera. Niestety, zdążył obejrzeć jedynie 20 płócien tego malarza. Profesor Baksalary wyróżniał się budzącą podziw pamięcią, która pozwalała mu, z równą łatwością, wymienić kolejnych zwycięzców Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina czy miejsca zorganizowania igrzysk olimpijskich.
Profesor Jerzy K. Baksalary zmarł 15 marca 2005 roku i spoczywa na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.
Podczas licznych konferencji, w których uczestniczył, prof. Baksalary miał zwyczaj zasiadania w pierwszym rzędzie. Organizatorzy czternastej konferencji w cyklu „International Workshop on Matrices and Statistcs”, która odbyła się w dniach 29 marca–1 kwietnia 2005 roku w Auckland (Nowa Zelandia) uczcili pamięć Jerzego Baksalarego specjalną sesją: „The Jerzy Baksalary Memorial Session”. Podczas całej konferencji jedno miejsce w pierwszym rzędzie pozostawało wolne. W czerwcu 2005 roku w University of Windsor (Kanada) odbyło się sympozjum „Southern Ontario Matrices and Statistics Days”, dedykowane pamięci Jerzego K. Baksalarego, na które pierwotnie został on zaproszony w charakterze prelegenta.
Ź r ó d ł a
Baksalary O.M., Styan G.P.H., Some comments on the life and publications of Jerzy K. Baksalary (1944–2005). „Linear Algebra and Its Applications” 2005, 410, s. 3-53.
Szulc T., Jerzy K. Baksalary. „Wiadomości Matematyczne” 2005, XLI, s. 189-205.
Autor dziękuje prof. Radosławowi Kali i dr. Oskarowi M. Baksalaremu za pomoc w przygotowaniu biogramu.
TOMASZ SZULC
Przedruk z książki „Statystycy Polscy” (za zgodą Redakcji).