MIKOS HENRYK (1941–1984)
Członek Zarządu PTB
Mikos urodził się 6 stycznia 1941 roku w Zagrodach w województwie lubelskim. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego im. ks. Adama Czartoryskiego w Puławach, w roku 1959 rozpoczął studia matematyczne na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Dyplom magistra matematyki uzyskał w roku 1963, po czym (1.10.1963) rozpoczął pracę na stanowisku asystenta w Katedrze Statystyki Matematycznej na Wydziale Rolniczym Wyższej Szkoły Rolniczej w Lublinie.
Od 1 października 1966 roku do 1971 roku był zatrudniony na stanowisku starszego asystenta. Pracując na tej uczelni, zdobywał kolejne stopnie naukowe, a profil uczelni i współpraca z naukowcami innych specjalności oraz liczne konsultacje w dużym stopniu wyznaczyły kierunek prowadzonych przez niego badań naukowych. Jego zainteresowania koncentrowały się na rozwijaniu metod matematycznych, a w szczególności statystyki matematycznej, wykorzystywanych w teorii eksperymentu i biometrii oraz zastosowaniu metod numerycznych do analizy danych uzyskanych z eksperymentów. W 1971 roku mgr Henryk Mikos uzyskał stopień naukowy doktora nauk matematycznych na Wydziale Matematyczno – Fizyczno - Chemicznym UMCS w Lublinie, na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Operatory rzutowe w analizie wariancji. Jej obrona odbyła się 22 czerwca tegoż roku, promotorem był prof. Wiktor Oktaba – kierownik katedry, w której pracował doktorant.
Po uzyskaniu stopnia doktora Henryk Mikos kontynuował pracę na stanowisku adiunkta w tej samej katedrze (zmieniła ona nazwę na Katedra Zastosowań Matematyki i została przeniesiona na Wydział Techniki Rolniczej). Zmieniła też nazwę uczelnia na Akademię Rolniczą. Henryk Mikos na tym stanowisku pracował do roku 1982.
Dr Henryk Mikos nie ograniczał swojej działalności tylko do badań naukowych. Był też bardzo zaangażowany w działalność organizacyjną. Od października do grudnia 1964 roku uczestniczył w szkoleniu organizowanym przez Wrocławskie Zakłady Elektroniczne Mera-Elwro w zakresie programowania i wykorzystania maszyn cyfrowych (zwanych wówczas maszynami elektronowymi). Ułatwiło mu to zaangażowanie się w organizację i działalność związaną z tworzeniem Pracowni Metod Numerycznych (1975), przekształconej w roku 1982 w Zakład Metod Numerycznych oraz z działającym w jego strukturze od 1984 roku Ośrodkiem Informatyki. Ośrodek ten służył nie tylko pracownikom uczelni i studentom, ale także realizowano w nim zlecenia obliczeniowe dla innych jednostek naukowo-badawczych. Związane to było często z koniecznością tworzenia nowego, właściwego oprogramowania. Za pracę nad organizacją Zakładu Metod Numerycznych Henryk Mikos został wyróżniony Nagrodą Rektora. W latach 1975–1984 był kierownikiem Pracowni, a następnie Zakładu Metod Numerycznych, powołanego w katedrze, w której zainstalowane zostały i kolejno działały: maszyny cyfrowe Odra 1325, czechosłowacka SM 4-20, a także już pierwsze komputery osobiste IBM PC XT i Amstrady PC 1512, połączone w lokalną cieć. Przy ich użyciu prowadzono ćwiczenia ze studentami. Henryk Mikos bardzo dobrze kierował ośrodkiem, który w roku 1982 zatrudniał 28 osób.
W latach 1981–1984 pełnił funkcję pełnomocnika rektora ds. komputeryzacji zarządzania uczelnią. Umiał połączyć działalność organizacyjną z naukową. Był zastępca kierownika Kursu Zastosowań Matematyki, zorganizowanego przez Instytut Matematyczny PAN i Instytut Podstaw Informatyki PAN. Z instytucjami tymi współpracował także, realizując tematy węzłowe i międzyresortowe.
W roku 1981 Henryk Mikos uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk rolniczych w zakresie doświadczalnictwa rolniczego na Wydziale Rolniczym Akademii Rolniczej w Lublinie, na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Wielozmienna analiza wariancji w układach doświadczalnych z rozszczepionymi poletkami (AR w Lublinie, „Rozprawy Naukowe” 59). Od 1 czerwca 1982 roku był zatrudniony na stanowisku docenta.
Do jego najważniejszych osiągnięć należy zaliczyć zastosowanie operatorów rzutowych do analizy wariancji różnych układów eksperymentalnych, ze szczególnym uwzględnieniem układów z pojedynczym i wielokrotnym rozszczepieniem jednostek eksperymentalnych. Dla tych układów opracował teorię dotyczącą najlepszych estymatorów liniowych i kwadratowych w modelach jedno- i wielozmiennych, stałych i mieszanych. Warto również wspomnieć o zainteresowaniu Henryka Mikosa iteracyjnymi metodami analizy wariancji dla danych niezrównoważonych, podlegających dwukierunkowej klasyfikacji krzyżowej, które zostały zaproponowane – jedna przez holenderskich badaczy Corstena (1958) i Verdoorena (1969), a druga przez Hammerle’a (1974). Metodom tym Henryk Mikos poświęcił kilka prac, rozważając przypadki ważonych i nieważonych restrykcji w analizie, stosując metodę operatorów rzutowych.
Wyniki swoich badań opublikował w 22 oryginalnych pracach naukowych. Ponadto zaprezentował 21 referatów na krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych. Jest też autorem dwóch skryptów-przewodników dla osób wykorzystujących metody statystyczne i oprogramowanie maszyn cyfrowych do analizy danych eksperymentalnych.
Henryk Mikos był członkiem (1972–1984) i przewodniczącym Komisji Rewizyjnej (1981–1984) lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Matematycznego, członkiem Towarzystwa Biometrycznego (1971–1984), członkiem (1980–1984) oraz sekretarzem (1980–1984) polskiej Sekcji Międzynarodowego Towarzystwa Statystyki Matematycznej i Prawdopodobieństwa im. Bernoullich.
Henryk Mikos był nie tylko bardzo dobrym organizatorem, ale także dobrym dydaktykiem. Prowadził wykłady i seminaria ze statystyki matematycznej, doświadczalnictwa i informatyki dla studentów różnych wydziałów AR w Lublinie, ale też na AWF w Białej Podlaskiej i dla studentów Wydziału Lekarskiego AM w Lublinie. Prowadził wykłady na studiach doktoranckich w AR w Lublinie i na Politechnice Lubelskiej. Kierował trzema pracami magisterskimi.
Za swoje osiągnięcia naukowo-dydaktyczne i organizacyjne został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i kilkoma nagrodami Rektora AR.
Dr hab. Henryk Mikos był żonaty i miał dwie córki. Zmarł 5 czerwca 1984 roku w Poznaniu, uczestnicząc w międzynarodowej konferencji naukowej pt. „Linear Statistical Inference LinStat’84”, zorganizowanej przez Instytut Matematyczny PAN oraz Akademię Rolniczą w Poznaniu. Pochowany jest na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie. Odszedł niespodziewanie w pełni sił twórczych, pozostawiając wiele niezrealizowanych zadań.
Ź r ó d ł a
Archiwum UP w Lublinie.
Oktaba W., Wspomnienie o Henryku Mikosie (1941–1984). Listy Biometryczne
(Biometrical Letters) 1985, Vol. XXII, No. 2, s. 37-39.
Pawłowski F., Samodzielni pracownicy naukowo-dydaktycznie Akademii Rolniczej w Lublinie
w latach 1944–1996. Wyd. AR w Lublinie, Lublin 1998.
MIROSŁAWA WESOŁOWSKA-JANCZAREK
Przedruk z książki „Statystycy Polscy” (za zgodą Redakcji).