NAWROCKI ZYGMUNT (1910–1978)
Członek Rady Naukowej PTB
Zygmunt Nawrocki urodził się 2 maja 1910 roku w Balicach koło Krakowa. Po ukończeniu szkoły średniej w roku 1929 podejmuje studia na Wydziale Rolnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia przerywa w 1932 roku, by je dalej kontynuować w latach 1936–1939. Wybuch II wojny światowej nie pozwala mu na ich zakończenie. Kończy je po wojnie, na tej samej uczelni (w 1945 r.) z wynikiem bardzo dobrym. Uzyskuje stopień i tytuł inżyniera rolnictwa oraz magistra nauk rolniczych. W latach studiów, od 1937 do 1939, współpracuje z prekursorem statystycznej metodyki doświadczeń rolniczych w Polsce, prof. dr. J. Przyborowskim, pracując w Zakładzie Hodowli Roślin i Doświadczalnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Sekcji Nasiennej przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie. Wtedy to rozpoczął swoje gruntowne i wielce profesjonalne przygotowanie pod kierunkiem swego Mistrza, w zagadnieniach statystycznej metodyki doświadczalnictwa roślinnego. Efekt tej współpracy został udokumentowany we wspólnej pracy pt. Doświadczenia z odmianami pszenicy jarej przeprowadzone w Polsce w latach 1936–1938, opublikowanej w „Przeglądzie Doświadczalnictwa Rolniczego” (Warszawa 1939). W tym czasie Zygmunt Nawrocki publikuje samodzielne opracowania z zakresu doświadczalnictwa rolniczego. W okresie wojny, w latach 1939–1943, pracuje w Krakowskiej Izbie Rolniczej, w Stacji Badania Gleb i Nawozów, a od roku 1943 do 1951 w Hodowli Nasion K. Buszczyński i S-wie. Pod koniec wojny zajmuje się hodowlą buraka w Górce Narodowej pod Krakowem.
W latach 1946–1951 jest kierownikiem Stacji Hodowli Nasion w Więcławicach na Kujawach, przygotowując jednocześnie rozprawę doktorską. W 1950 roku uzyskał stopień doktora nauk rolniczych na Wydziale Rolnym Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Promotorem rozprawy pt. O metodzie dyskryminacji populacji hodowlanych, opartej na pomiarze wielu cech osobników do nich należących był Stefan Lewicki - profesor zwyczajny szczegółowej uprawy i genetyki roślin. Rozprawa ta była pierwszym w Polsce zastosowaniem teorii analizy dyskryminacyjnej Fishera w naukach rolniczych.
Doktor Zygmunt Nawrocki w roku 1951 objął kierownictwo Zakładu Statystyki Matematycznej, początkowo jako zastępca profesora. W maju 1954 roku decyzją Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki uzyskał tytuł naukowy docenta, w październiku 1957 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, w październiku 1969 roku zaś tytuł naukowy profesora zwyczajnego nauk rolniczych. Rozpoczął się nowy etap rozwoju Zakładu Statystyki Matematycznej, który w tymże 1951 roku został przeniesiony na Wydział Rolniczy SGGW, a rok później, decyzją Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, uzyskał prawa katedry i został przemianowany na Katedrę Statystyki Matematycznej SGGW. Jej działalność pod kierownictwem prof. Zygmunta Nawrockiego trwała do 1 października 1970 roku, kiedy to weszła w skład międzywydziałowego Instytutu Zastosowań Matematyki i Statystyki w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Profesor Zygmunt Nawrocki działał we władzach Polskiego Towarzystwa Biometrycznego w latach 1965–1967 oraz na początku lat siedemdziesiątych.
Profesor Zygmunt Nawrocki w ramach pracy dydaktycznej wykładał metodykę doświadczeń między innymi na wydziałach: Rolniczym, Ogrodniczym i Zootechnicznym oraz statystykę matematyczną na Wydziale Melioracji SGGW. Prawie przez cały okres działania Państwowej Komisji Oceny Odmian, powołanej przy Ministerstwie Rolnictwa, był jej aktywnym i prominentnym członkiem. Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie od początku jej istnienia, to znaczy od roku 1957 do śmierci. Przez wiele kadencji był także członkiem Rady Naukowej Instytutu Ziemniaka w Boninie. Pełnił funkcje prodziekana Wydziału Rolniczego w latach 1952–1953 oraz 1956–1962. W latach 1958–1961 był kuratorem Katedry Szczegółowej Uprawy Roli i Roślin SGGW. W tym okresie, aż do roku 1964, wypromował pięciu doktorów nauk rolniczych, asystentów tej katedry. Był opiekunem naukowym rozprawy habilitacyjnej jednego docenta w katedrze. Był promotorem łącznie ośmiu prac doktorskich i opiekunem wielu prac habilitacyjnych z doświadczalnictwa i biometrii rolniczej, jak również ze szczegółowej uprawy i hodowli roślin oraz nasiennictwa. Był także recenzentem ponad trzydziestu rozpraw doktorskich i habilitacyjnych z prawie wszystkich naukowych ośrodków naszego kraju, związanych z rolnictwem. Świadczy to o jego wielkim autorytecie, jaki miał w kształtującym się intensywnie środowisku biometryków i doświadczalników polskich w latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. Wielu jego doktorantów uzyskało najwyższe stopnie i tytuły naukowe. Także wielu spośród autorów ocenianych rozpraw doktorskich i habilitacyjnych osiągnęło najwyższe tytuły naukowe.
Profesor Zygmunt Nawrocki jeszcze przed 1951 rokiem, jako jeden z pierwszych w Polsce, zastosował układ kratowy Yatesa w doświadczeniach polowych, a zwłaszcza hodowlanych, przy ocenie dużej liczby odmian. O tym, jak był on wysoko cenionym specjalistą-doświadczalnikiem zaraz po wojnie, świadczy fakt, że mimo kilkakrotnych usiłowań przejścia do nauki przed 1951 rokiem, firma K. Buszczyński starała się go zatrzymać. Zatem profesor nadal pozostawał w praktycznej hodowli roślin. W latach sześćdziesiątych był prekursorem odejścia w praktyce doświadczalnictwa rolniczego, zwłaszcza w hodowli roślin, od sztywnych schematów planowania doświadczeń. Konsekwentnie popularyzował nowoczesną, statystyczną metodykę doświadczalnictwa. Wiele jego koncepcji wprowadzono do praktyki i organizacji doświadczalnictwa rolniczego w naszym kraju. Był zwolennikiem i propagatorem takich doświadczeń, w których warunki byłyby możliwie maksymalnie zbliżone do warunków produkcyjnych na polach uprawnych. Dlatego rozbudował i stworzył podstawy teoretyczne wnioskowania z danych ankietowych, danych zbieranych z doświadczeń produkcyjnych (łanowych), dających nowe możliwości obiektywnej oceny wartości użytkowej odmian roślin uprawnych, zwłaszcza na podstawie danych w niekompletnych układach sklasyfikowanych. W tym celu zaadaptował i zastosował matematyczną teorię operatów rzutowych do analizy wariancji. Było to dużym krokiem naprzód w tamtych czasach, kiedy nie było jeszcze rozwiniętej teorii statystycznej modeli mieszanych oraz odpowiedniej technologii informatycznej. Opierając się na teorii operatorów rzutowych, opracował nowy układ doświadczeń polowych, nazwany układem N (od Nawrockiego). Jest to układ jednopowtórzeniowy dla dużej liczby obiektów (linii hodowlanych, odmian, obiektów, zasobów genowych itp.) oraz wielopowtórzeniowym dla odmiany wzorcowej (wzorca). Układ ten umożliwia ocenę wariancji błędu doświadczalnego i testowania hipotez w modelu liniowym analizy wariancji.
Zasadniczy dorobek naukowy w zakresie dydaktycznym profesora został zawarty w podręczniku Teoria i praktyka doświadczenia rolniczego, wydanym w 1967 roku. Był on kontynuacją kilku wcześniejszych skryptów ze statystyki i doświadczalnictwa, wydanych w latach 1958, 1960 i 1964. W pracy monograficznej pt. Zastosowanie teorii operatorów rzutowych w doświadczalnictwie rolniczym, wydanej w roku 1976, Zygmunt Nawrocki przedstawił nowoczesne podejście do teorii doświadczalnictwa rolniczego, przedstawiając efektywne metody analizy wyników z pojedynczych i wielokrotnych doświadczeń polowych, głównie w przypadkach niekompletnych klasyfikacji wielokierunkowych. Po pewnym upowszechnieniu się komputerów i minikomputerów w Polsce profesor stał się wielkim zwolennikiem stosowania techniki komputerowej w analizowaniu danych doświadczalnych. Promował takie działania w ramach pracy w Instytucie Zastosowań Matematyki i Statystyki, jak i poza SGGW. Na przykład w drugiej połowie lat siedemdziesiątych zorganizował Pracownię Elektronicznej Techniki Obliczeniowej przy Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR), której był kierownikiem. W tym instytucie rozpoczął pracę już w roku 1951, czyli na początku jego powstania. Był z nim związany jako pracownik etatowy do końca życia, wnosząc ogromny wkład w rozwój metodyki doświadczalnictwa odmianowego w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. Przez wiele lat profesor łączył pracę w SGGW i IHAR. Popularyzował doświadczalnictwo głównie w uczelni macierzystej, Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin oraz Instytucie Ziemniaka. Prowadził wykłady i szkolenia między innymi z zakresu: matematycznych podstaw doświadczalnictwa, metod statystycznych, mających zastosowanie w doświadczalnictwie rolniczym, oraz metodyki i techniki zakładania doświadczeń. Opracowywał, nadzorował i koordynował wdrażanie nowoczesnej metodyki doświadczalnictwa roślinnego w Polsce.
Profesor Zygmunt Nawrocki i jego Katedra Statystyki Matematycznej SGGW przy Wydziale Rolniczym stali się godnymi kontynuatorami tradycji prof. Jerzego Spławy-Neymana i jego Zakładu Statystyki Matematycznej SGGW przy Wydziale Ogrodniczym. Zygmunt Nawrocki opracowywał, rozwijał, adaptował i stosował od strony naukowej oraz propagował i wdrażał najnowocześniejsze zdobycze teorii statystyki matematycznej w praktyce doświadczalnictwa rolniczego. Wniósł ogromny wkład w rozwój teorii i praktyki doświadczalnictwa rolniczego w Polsce, co uwiecznił sam w tytule swego podręcznika z roku 1967, który brzmi Teoria i praktyka doświadczenia rolniczego.
Dzięki swojemu talentowi i pracowitości oraz cnotom charakteru (wytrwałości, rzetelności, solidarności i życzliwości) prof. Zygmunt Nawrocki wywarł wielki wpływ na umysły naukowe swojej epoki w dziedzinie badań rolniczych oraz wielu następnych pokoleń, aż po dzień dzisiejszy. Za swoje prace naukowe i wdrożeniowe otrzymał Nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Był odznaczony między innymi Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w Warszawie 16 lipca 1978 r.
Ź r ó d ł a
Akta pracownicze w Archiwum Centralnym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
WIESŁAW MĄDRY
Przedruk z książki „Statystycy Polscy” (za zgodą Redakcji).